Akıl, emr-i itibarî midir?

Yozgat’tan okuyucumuz: *“Akıl, emr-i itibarî midir?”

Akıl mahlûktur. Yani yaratılmıştır. Yaratılmış olan bir şey hakikî olarak vardır. Kur’ân birçok âyetinde “hâlâ akıl erdirmezler mi?”1 buyurur. Çünkü akıl erdirmek Allah’ın bize bir ihsanıdır. Teklife muhatap olan da akıldır. Akıl eğer gerçekten var olmayıp da, var sayılan bir şey olsaydı teklife mahal olmazdı.

Emr-i itibarî, gerçekten var olmayıp, var sayılan, var kabul edilen, var olduğuna itibar edilen iş ve emir demektir.

Kur’ân’a göre, “bizleri ve yaptığımız işleri Allah yapıp yaratmaktadır.”2 Bizim cüz’î irademiz yaratıcı değildir. Fakat tercihi olan fiillere meyleder ve yönelir. Yönelişi kendisine ait olduğu için sorumludur. İşte Mâturidiye’ye göre bu yöneliş, Eş’âriyeye göre bu yönelişteki tasarruf emr-i itibarîdir. Yani var sayılan bir şeydir. Bundan dolayı bundaki sorumluluk kula verilebilir.3

Dipnotlar:

1- Bakara Sûresi: 164, 170, 171; Mâide Sûresi: 58, 103…
2- Sâffât Sûresi: 96
3- Sözler, s. 431